Als je opgroeit en taal om je heen hoort, leer je je moedertaal schijnbaar vanzelf. Het maakt niet uit of je nu één of twee thuistalen hebt. Wel beginnen kinderen die tweetalig opgevoed worden, vaak later met praten. Al in de baarmoeder leren we de klanken van onze moedertaal te herkennen. Als baby leer je deze brij aan klanken opdelen in betekenisvolle stukken. In je brein zijn de woorden, woordbetekenissen en onbewust opgepikte grammaticale kenmerken van je taal opgeslagen. Meer weten? Kijk eens naar dit filmpje. 

Taalonderwijs op school start in groep 1 en 2 met het herkennen van klanken. Welke klanken hoor je in dit woord? En welke klankgroepen? Dit proces van hakken en plakken neemt veel tijd in beslag. Het is dan ook een belangrijke basis voor het latere lezen en spellen. In veel kleutergroepen maken kinderen ook kennis met lettertekens: welk teken hoort bij deze klank? Welke woorden ken je die met deze letter beginnen? Uit welke letters bestaat je eigen naam?

Leren lezen is, anders dan bij moedertaalverwerving, een meer bewust proces. Je hebt ontdekt dat de taal die je hoort in tekens is uit te drukken. Om zelf te kunnen (technisch) lezen, moet je de koppeling maken tussen de letters die je leest en de klanken die daarbij horen. Die klanken voeg je samen tot woorden. Dat is het technisch lezen. Om vervolgens te begrijpen wat er staat, moet je die woorden koppelen aan de woordbetekenissen in je brein. Leren lezen is een complex geheel van vaardigheden, en dat kost tijd. Het gaat van letter voor letter (gemiddeld begin groep 3) naar een steeds vloeiender leesvaardigheid.

Leren spellen gaat de andere kant op: je leert de klanken die je hoort als je aan een woord denkt, te vertalen naar lettertekens. In het begin zeg je dit woord nog hardop. Die lettertekens schrijf je achter elkaar op om een woord te vormen. Daarom beginnen we bij spelling op school met klankzuivere woorden: woorden die je schrijft zoals je ze hoort. Al in groep 3 komen daar ook klankclusters als sch en ng bij en vanaf groep 4 ook regelwoorden zoals woorden met een -d aan het eind (hond). Ook het leren spellen is een complex proces dat tijd kost. Maar als je de basis hebt, heb je ook wat!

Hoe meer woorden kinderen kennen, hoe meer ze begrijpen van de teksten die ze lezen. Tekstbegrip is noodzakelijk om bijvoorbeeld de geschiedenisles te begrijpen, maar ook om je te kunnen uitdrukken en contact te maken met je omgeving. En hoe meer contact, hoe sneller de woordenschat groeit. Woordenschat is  dé pijler onder onderwijs in de breedste zin, en geen apart domein binnen het taalonderwijs. Een rijke taalomgeving helpt om woordenschat te vergroten. In een rijke taalomgeving komen kinderen veel betekenisvolle taal tegen: bij het (voor)gelezen, film(pjes) kijken en verhalen beluisteren, maar zeker ook in interactie: onderling en met de leerkracht. 

Voor kinderen in Nederland met een andere thuistaal, start de taalverwerving van het Nederlands soms pas op de basisschool. Het is een misvatting dat deze kinderen achterlopen in hun taalontwikkeling. Er is wel degelijk een taalsysteem aangelegd. Alleen zijn de klanken en grammaticale kenmerken in dit systeem anders dan die van het Nederlands.  Voor NT2-kinderen geldt hetzelfde als bij moedertaal-leerders: als zij het Nederlands om zich heen horen en als er Nederlands tegen hen wordt gesproken, leren zij de taal vanzelf. Zorg daarom voor veel Nederlandstalige input. Lees veel voor in de klas en geef extra aandacht aan woordenschat. En bedenk: zeker voor die eerste fase van het leren lezen en spellen hebben NT2-leerders meer tijd nodig. Ze leren immers in sneltreinvaart een nieuw klanksysteem kennen. 

Op steeds meer scholen maken kinderen al in de kleutergroepen kennis met Engels. Op die manier leren kinderen op een speelse manier dat er meerdere talen zijn en ontwikkelen ze al vroeg een gevoeligheid voor de klanken van  het Engels. Kleuters hebben een open houding naar andere talen, ze durven fouten te maken. En dat is bij het leren van een nieuwe taal een enorm voordeel. Denk maar aan het “geneemd” en “geloopt” van peuters. Fouten maken hoort bij het leerproces. Engels leren heeft geen nadelig effect op de taalontwikkeling van het Nederlands. Houd het speels en spreek Engels tijdens de Engelse kring- of lestijd. Dit geeft duidelijkheid, zeker voor kinderen die nog bezig zijn met de aanleg van het Nederlandse taalsysteem.